Waar komt uw interesse in waardig sterven vandaan?

Carlo Leget: “Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de dood en dan vooral in de filosofische kijk erop. De blik op de dood is de afgelopen 25 jaar ontzettend veranderd. Ik begon in 1997 met onderzoek doen naar euthanasie, omdat ze toen net met de wetgeving daaromtrent bezig waren. In die tijd keek men daarnaar als een laatste redmiddel voor iemand die ontzettend veel pijn leed. Nu is het voor veel mensen vooral een manier om het eigen levenseinde in de hand te houden.”

Wat hebben euthanasie en zorgethiek met elkaar te maken?

Carlo Leget: “Euthanasie, de palliatieve fase en doodgaan in het algemeen is een heel proces an sich. Een proces van degene die sterft, het is het afsluiten van het leven. Maar ook voor de mensen om deze persoon heen. Eigenlijk is het een sociaal gebeuren. Maar omdat het afsluiten van een leven vaak ook beladen is, moet er goede zorg worden gedragen voor alle partijen die ermee te maken krijgen. En die zorg moet je altijd blijven bevragen, omdat iedereen anders tegen de dood aankijkt. Of tegen sterven. Dus ook tegen euthanasie. En of dat bijvoorbeeld waardig is ja of nee.”

Wat houdt waardig sterven precies in?

Carlo Leget: “Dat is dé vraag in mijn vakgebied. Iedereen heeft een andere kijk op wat ‘waardig’ is. Voor de een is het waardig om pijnloos te sterven, voor de ander is het van belang om volledig nuchter te zijn op het moment van de dood. Of denk bijvoorbeeld aan euthanasie. Voor de een is het een laatste middel om controle te houden over het eigen leven, voor de ander druist het bijvoorbeeld in tegen de geloofswaarden. En zo heb je nog een heel scala aan wat waardig sterven inhoudt.”

Dat is behoorlijk lastig. Hoe kun je als zorgprofessional toch helpen met deze laatste fase?

Carlo Leget: “Nadat ik mijn onderzoek naar waardig sterven rondom het invoeren van de euthanasiewet had afgerond, heb ik aan de hand van de gesprekken die ik heb gevoerd in verpleeghuizen een model gemaakt. Dat heet het diamantmodel en behelst de vijf thema’s die spelen rondom het sterfproces. De thema’s hebben vragen en tegenstellingen, om zo niet alleen de persoon zelf maar ook de naasten na te laten denken over het onderwerp.

De thema’s zijn:

  1. Wie ben ik? Wat wil ik? – Hierin zoek je vooral de verbinding met jezelf en anderen in dit proces. Waar sta je voor? Wat wil je in dit laatste deel van je leven wel en vooral niet?
  2. Doen en laten – Denk hierbij aan het wel of niet doorgaan met een behandeling, durf je dingen te ondergaan? In welke mate heb je controle of wil je controle houden? De hoofdvraag is hier eigenlijk: Hoe ga ik om met wat me overkomt?
  3. Hoe kan ik afscheid nemen? – Dit gaat over vasthouden en loslaten. Waar houd jij aan vast? Waar houden je geliefden aan vast? En wanneer laat jij los? Wat laat je los? En wanneer zijn jouw geliefden hieraan toe? Welk proces gaat hieraan vooraf?
  4. Hoe kijk ik terug? – Wat herinner ik me? Hoe wil ik herinnerd worden? Wat kan ik niet vergeten?
  5. Wat mag ik hopen? – Dit gaat voornamelijk over vertrouwen en geloof, en wat iemand hoopt of gelooft in wat er na de dood gebeurt.

Verpleegkundigen en andere zorgprofessionals zijn altijd in de buurt en kunnen ook zeker helpen met het stellen van deze vragen of juist een luisterend oor zijn.”

Is er bij uzelf iemand bijgebleven die een mooi antwoord had op een van deze thema’s?

Carlo Leget: “Ik zat eens bij een wat oudere man die aan het eind van zijn leven was. Het was een heel feitelijke man. Geleerd, moest niks hebben van de hemel of de hel. Dat vond hij de grootste onzin die er bestond. Maar toch geloofde hij wel dat hij na zijn dood zijn overleden vrouw weer zou zien. Dat vond ik erg mooi. Dat hij geen geloof had waar hij steun aan had, maar wel spiritueel was ingesteld op dat vlak. Zo zie je maar dat er niks zwart of wit is. En dat daardoor alles, ook sterven of een elastisch begrip als waardig sterven, altijd door een nieuwe bril bezien moet worden.”

Carlo Leget is op donderdag 20 april één van de sprekers op het congres Palliatieve zorg: waardig naar het einde. De hoogleraar Zorgethiek zal dan een lezing geven over waardig sterven. Benieuwd naar het congres? Klik hier voor meer informatie.