Veel ouderen krijgen te maken met darmproblemen: daar waar ze vroeger normaal naar het toilet konden, krijgen ze vaker last verstoppingen of juist diarree. Onderzoekers weten niet precies wanneer dit omslagpunt plaatsvindt, maar constateren wel dat het zowel bij gezonde als kwetsbare ouderen gebeurt. En bij die laatste groep het vaakst.

Darmflora

Eén van de oorzaken van zulke darmklachten kan de verandering van de darmflora zijn. De darmflora is een verzamelterm voor alle micro-organismen (vooral veel bacteriën) die zich in het maagdarmstelsel bevinden. Hoe gevarieerder de hoeveelheid bacteriën in je darmen, hoe beter de weerstand.

Door ouderdom en/of een chronische ziekte wordt de darmflora minder divers. Ouderen hebben daardoor een lagere weerstand en zijn vatbaarder voor bepaalde ziektes. (Natuurlijk, er zijn gezonde ouderen die tot ver in de 70 nergens last van hebben en een darmflora hebben die lijkt op die van een dertiger).

Ontstekingen

Naast minder variatie in de darmflora blijkt dat met het ouder worden ook de activiteit van de darmflora verandert. Zo kunnen er bijvoorbeeld stoffen als ammoniak ontstaan, die niet per se bevorderlijk zijn voor de gezondheid. De pH-waarde in de darm kan toenemen waardoor belangrijke mineralen minder goed worden opgenomen door de darmwand. Door het veranderen van de activiteit van de bacteriën in de darmflora en verminderde werking van het immuunsysteem is ook de kans op ontstekingen groter.

Kortom, er gebeurt een hoop in je buik als je ouder wordt zonder dat je daar invloed op hebt. Maar er zijn ook een aantal zaken waar je wél invloed op hebt. Het is goed om deze ook als zorgverlener te kennen, zodat je beter in staat bent om ouderen met darmproblemen te helpen.

De drie belangrijkste zaken bij ouderen met darmproblemen zijn:

1. Medicijngebruik

Medicatie heeft direct effect op het lichaam en daarmee ook op de darmen en de werking van de darmflora. Veel medicijnen hebben als bijwerking dat je er een droge mond van krijgt. Het aanmaken van minder speeksel heeft weer gevolgen voor de verwerking van voedsel in het maagdarmkanaal. Daarnaast heeft speeksel een beschermend effect als het gaat om mondhygiëne. Als de mond niet gezond is, heeft dit invloed op de darmen.

Ook krijgen veel ouderen te maken met obstipatie (verstopping) door medicatie en wordt er daarom laxeermiddel voorgeschreven, die niet allemaal fijn zijn voor de darmen. Daarnaast zorgen maagzuurremmers voor minder maagzuur, waardoor ziekmakende bacteriën meer kans hebben om het lichaam binnen te dringen en kunnen antibiotica ook de goede bacteriën in de darmflora vernietigen waardoor diarree kan ontstaan.

2. Voeding

Als ouderen minder vezels binnenkrijgen die bij graan, bonen, groente en fruit horen, gaat het immuunsysteem achteruit. Dit komt onder andere, doordat de verwerking (fermentatie) van vezels in de darmen juist zorgt voor het aanmaken van korte keten-vetzuren, die weer een energiebron zijn voor darmcellen en bacteriën. Wordt dit minder aangemaakt, dan is er een grotere kans op diarree en toxines (giftige bacteriën). Ook kunnen sommige vezels vocht opnemen, zodat je ontlasting soepel blijft.

Kortom, voldoende vezels binnenkrijgen is — zeker voor ouderen — enorm belangrijk. Het is wel van groot belang dat er voldoende gedronken wordt. Juist door de ‘sponsfunctie’ van vezels kan een vochttekort zorgen voor te harde ontlasting.

3. Woonomgeving

Uit een groot onderzoek, het Eldermet-project in Ierland, blijkt dat de darmflora van ouderen en hun woonomgeving met elkaar verband houden. Veel ouderen die al langere tijd in een verpleeghuis wonen, hebben een aanzienlijk minder gunstige darmflora dan mensen die nog op zichzelf wonen.

Het blijkt dat die minder gunstige darmflora mede oorzaak is aan de broze gezondheid van mensen die in een verpleeghuis wonen, zij hebben meer en vaker chronische onderliggende gezondheidsklachten die door medicijngebruik en eenzijdige voeding ook weer darmproblemen kunnen aanwakkeren. Dit alles zorgt voor minder variëteit aan darmbacteriën, een verminderde werking van het immuunsysteem en hoog risico op gezondheidsproblemen.

Verder kunnen deze darmproblemen bij bewoners van een verpleeghuis ook zorgen voor ‘inflammaging’ (ook wel systemische inflammatie/ontsteking). Dat houdt in dat er een ontstekingsproces in het lichaam ontstaat, die als een soort kettingreactie reageert. Door het verminderde immuunsysteem en darmflora die minder gunstige stoffen produceert kan het lichaam hier niet goed mee omgaan. Dit kan vooral op oudere leeftijd uiteindelijk leiden tot aftakeling, ziekte en zelfs overlijden.

De informatie in dit kennisblog is mede gebaseerd op de volgende bronnen:

Er verschijnen regelmatig webinars over darmproblematiek op Hart voor Zorg. Eerder is bijvoorbeeld het webinar (darm)gezondheid, microbiota en probiotica, van wetenschap naar praktijk gegeven, dat nu terug te kijken is als video.