De Wet Zorg en dwang (Wzd) vereist dat bewoners met dementie in verpleeghuizen in principe mogen gaan en staan waar zij willen. De afdelingsdeur mag dan ook niet standaard op slot zitten. Maar hoe je tegelijkertijd zorgt dat bewoners niet verdwalen of in gevaarlijke situaties belanden, is niet eenvoudig. Landeweer doet hier samen met meerdere ouderenzorgorganisaties vanuit het Universitair Netwerk Ouderenzorg (UNO) UMCG onderzoek naar.

Mooie verhalen

Landeweer’s onderzoekgroep is recent gestart met een vergelijkend onderzoek met Duitsland. Daarnaast is er een intervisiegroep op touw gezet. Daaruit komen interessante ervaringen naar voren. “Bewoners waarvan je denkt ‘dat kan toch helemaal niet, diegene naar buiten laten gaan’, en dat het dan toch goed blijkt te gaan”, vertelt Landeweer. “Dat diegene gewoon in de buurt blijft en vervolgens helemaal vrolijk weer terugkomt.”

“Een mooi verhaal van zorgmedewerkers was over een bewoner die ongezien naar buiten was gegaan. Ze had wel een tracker bij zich. Ze zagen opeens dat de bewoner zich wel heel snel bewoog. Misschien zit ze in de bus, onderweg naar haar oude dorp. Ze hebben toen contact gelegd met de buscentrale en de buschauffeur te pakken gekregen. Die zorgde dat de vrouw netjes uitstapte bij de juiste bushalte, waar dan een zorgmedewerker klaarstond. Niets aan de hand. Dat zijn mooie verhalen, al is het natuurlijk wel tijdrovend.”

Opendeurenbeleid en de Wet zorg en dwang

Op 14 september deelt Landeweer haar expertise op Hét Wet Zorg en dwang congres. Ze zal het daar hebben over opendeurenbeleid en de dilemma’s waar zorgprofessionals voor worden gesteld. “Ik heb voor het onderzoek veel gesprekken gevoerd met zorgorganisaties, zorgprofessionals en leden van de cliëntenraden. Daaruit kwamen allerlei dilemma’s naar voren. Want hoe kan je als zorgprofessional voorspellen wat de risico’s zijn, als iemand alleen naar buiten gaat? Iets dat vandaag nog goed ging, kan morgen weer anders zijn. Dementie is een progressieve aandoening.”

“En ja, als mensen naar buiten gaan zal je er soms achteraan moeten. Dan kan je ze een GPS-tracker geven, maar uiteindelijk kan het zijn dat iemand de bewoner toch moet ophalen. Voor medicatie bijvoorbeeld, of omdat het etenstijd is. En daar is dan niet altijd de bezetting naar. Je kan andere bewoners niet zomaar alleen laten. En soms zegt een bewoner wel naar buiten te willen, maar is het niet duidelijk waarom. Het kan ook door chaos in iemands hoofd komen, dat een cliënt niet meer weet waar hij is. Of dat iemand redenen geeft als ‘ik wil naar mijn vader en moeder’, terwijl die er niet meer zijn.”

Morele vraagstukken Wzd

Landeweer houdt zich in haar functie dagelijks bezig met morele vraagstukken in de zorg. Bijvoorbeeld omtrent de Wzd en het opendeurenbeleid. In 2013 promoveerde ze op een destijds veelbesproken onderwerp: separeerruimtes in de psychiatrie. “Rond 2010 kwamen meerdere misstanden naar voren, met ook een overlijden van een patiënt in de separeer”, vertelt ze. “Een gevoel van onmacht heerste. Niemand wilde patiënten separeren, maar er leken geen alternatieven.”

Mede daarom ziet Landeweer de Wzd als een positieve ontwikkeling. “De wet zorgt dat je niet zomaar hele groepen kunt opsluiten op psychogeriatrische afdelingen. Voor ieder individu dat een gesloten deur nodig heeft, moet je een zorgvuldige onderbouwing geven met behulp van het stappenplan van de Wzd. Dat stimuleert het gesprek over hoe je vrijheid en veiligheid voor bewoners in goede balans kunt krijgen.”

Uitdagingen

Maar welke risico’s vinden we nu verantwoord vinden, wie is er aansprakelijk als er wat gebeurt en hoe stem je dit af met familieleden? ‘Wat wordt er nu precies verwacht van ons door de inspectie?’ is een vraag die Landeweer veel hoort in de zorg. “En familieleden kunnen heel verschillend zijn, ook onderling. De ene is heel voorzichtig, en wil niet dat zijn vader of moeder naar buiten gaat (terwijl die dat zelf wel wil). Maar je hebt ook familieleden die zeggen: laat moeder maar naar buiten gaan als ze dat wil.”

Alles bij elkaar genomen is Landeweer overtuigd dat de Wzd een goede ontwikkeling is voor de zorg. “Organisaties zijn ermee bezig en beginnen steeds meer te experimenteren. Maar er is ook kritiek. Sommige organisaties ervaren de Wzd als te bureaucratisch. Zij zouden het opendeurenbeleid graag terug willen draaien. Dat zou ik jammer vinden. Want ja, ik snap wel dat het veel werk is. Maar het gaat niet zomaar ergens over. Het gaat over mensenrechten.”

Wil je meer leren over de Wzd en opendeurenbeleid van expert Elleke Landeweer? Schrijf je dan in voor het webinar ‘Moreel beraad: zet je de deuren open?‘ van 6 september en kom op 14 september naar Hét Wet zorg en dwang congres!