“Er zijn mensen die psychisch zo erg lijden, dat ze hun leven niet meer op een waardige manier geleefd krijgen. Deze mensen zijn vaak alleen met hun verdriet, met hun onvermogen zich staande te houden in hun leven. Ze missen perspectief op verbetering en staan ’s ochtends teleurgesteld op, omdat ze ’s nachts niet zijn overleden. Ze weten niet hoe ze hun dag zinvol vorm kunnen geven en denken: ‘wat moet ik met deze dag?’.”

Gebrek aan een fundament

Dominique Rijnja heeft veel ervaring met psychiatrische patiënten met een doodswens. Als consulent bij Expertisecentrum Euthanasie helpt ze artsen om bij patiënten met een euthanasieverzoek op basis van psychisch lijden te onderzoeken of euthanasie inderdaad de enige uitweg is. Een situatie die voor de meeste mensen lastig is om voor te stellen, maar Rijnja weet hoe het kan ontstaan.

“Wat ik veel zie bij mensen die een euthanasieverzoek doen op basis van psychisch lijden, is dat ze een heel moeilijke start hebben gehad in het leven”, vertelt ze. “Een gebrek aan koestering, aan veiligheid, aan liefde tijdens de jeugd. Iemand is gekleineerd, misbruikt, vaak door naasten. Daardoor is er eigenlijk geen basis van vertrouwen aangelegd. Iemand voelt geen veiligheid meer, niet bij zichzelf en niet bij anderen.” 

Euthanasieverzoek

Wanneer mensen een euthanasieverzoek indienen, komen ze in contact met experts als Rijnja. Samen met een arts gaat zij een ondersteunend traject aan, waarin wordt gekeken of het lijden ook daadwerkelijk als ‘uitzichtloos’ kan worden omschreven. “Dat moet altijd bepaald worden door een professional.”

Maar ondraaglijk en uitzichtloos lijden, hoe kun je dat nu omschrijven? “Samen gaan we op zoek naar waar de pijn zit en proberen we dat in woorden om te zetten. Het levensverhaal speelt daarbij een belangrijke rol. Daarmee kan de ondraaglijkheid van het lijden voor die ene mens in woorden vervat worden. De uitzichtloosheid moet overigens ook altijd door een onafhankelijke psychiater met expertise op het lijdensgebied worden vastgesteld.”

Verlichting en verlossing

Rijnja houdt zich elke dag bezig met mensen die niet meer kunnen leven. “Ik houd me vooral bezig met mensen die psychisch lijden. De meeste van hen lopen al heel lang rond met hun doodswens, vaak in eenzaamheid. Hun familie weert ze af, ze kunnen of willen het niet meer horen. Behandelaren schrikken ervan terug, die willen kijken of er niet toch nog therapie of medicatie is die kan helpen. Begrijpelijk en legitiem, maar voor de persoon in kwestie kan het heel frustrerend zijn.”

Dat ze er met Rijnja vervolgens wél open over kunnen spreken, is voor deze mensen vaak een hele opluchting. “Ze voelen zich zo eenzaam. Dus naast dat we samen het lijden in kaart gaan brengen, kijken we ook of we iets met de familie en behandelaren kunnen bereiken. Zorgen dat zij weer betrokken raken, in plaats van dat ze de persoon wegduwen. Dat proces biedt verlichting, voor alle betrokkenen.”

Zorgwekkende wachtlijst

Hoewel Rijnja veel voldoening uit haar werk haalt, maakt ze zich ook zorgen. Er is momenteel een wachtlijst van minimaal twee jaar voor hulp bij een euthanasieverzoek op basis van psychisch lijden. Dat vormt natuurlijk een groot risico. Het heeft mensen vaak vele jaren gekost om uiteindelijk te concluderen dat ze niet verder willen, en dan moeten ze nog eens twee jaar wachten voor ze hulp krijgen.

Een serieus probleem, ook omdat goede ondersteuning zo ontzettend veel voor hen kan betekenen. “Niet alleen door mensen te helpen op een waardige manier een eind aan het leven te maken”, legt Rijnja uit. “Maar ook doordat voor een grote groep geldt dat zij tijdens dat proces tóch besluiten hun euthanasieverzoek in te trekken. Ze willen het leven nog een kans geven. Dat geldt zelfs voor zo’n 90%.”

Belangrijke rol van zorgverleners

Ook de rol van verzorgenden en verpleegkundigen is daarom heel belangrijk. “Of het nu in de thuiszorg is of in zorginstellingen, zij staan vaak veel dichter bij een patiënt dan de huisarts of behandelaar. Ze kunnen daarom veel betekenen in het bespreekbaar maken, openheid bieden. Die ventilatiefunctie is heel belangrijk. En signaleren natuurlijk ook.”

Het zijn allemaal dingen die Rijnja zal bespreken tijdens haar lezing op het congres Palliatieve zorg: waardig naar het einde op 20 april. Ze zal die dag uitgebreid in gesprek gaan met deelnemers over de belangrijke rol van zorgverleners bij mensen die psychisch lijden en mogelijk een euthanasiewens hebben. “Daar zijn overigens geen strikte regels voor. Het belangrijkste is je basishouding: je moet ervoor openstaan, het gesprek aan durven gaan. En dat is zeker aan te leren.”