Betweter Festival © Fotografie Jan Willem Groen

Zijn enthousiasme drijft direct boven als Alistair Niemeijer praat over zorgethiek. “Ethiek gaat over wat het goede is om te doen”, vertelt hij. “Maar iedereen denkt daar anders over. Het is daarom belangrijk dat je kan uitleggen waaróm je ergens voor kiest, en dat je rekening houdt met de waarden en ideeën van anderen.”

Kun je een voorbeeld noemen?

“Laatst moest ik denken aan de vrouw die elke dag haar man met dementie bezoekt in het verpleeghuis. En elke dag bakt ze een eitje voor hem. Dat vindt hij heel fijn. Hij kan niet meer goed praten en weet niet eens meer wie die vrouw is – heel soms herinnert hij zich het – maar dat eitje eet hij gulzig op. Dat moment heeft met name veel betekenis voor die vrouw: zij voelt zich daardoor verbonden met hem.

Op een bepaald moment besluit het verpleeghuis dat het niet meer verantwoord is, want de vrouw laat de dooier altijd heel en dus is er risico op salmonella. Er is eerder een salmonella vergiftiging geweest bij een bewoner en toen heeft de organisatie een tik op de vingers gekregen van de inspectie. Dus zijn ze strenger, met als gevolg dat ook de vrouw die elke dag dat eitje komt bakken voor haar man onder de loep ligt.”

Dus dan is de vraag: wat is juist?

“Precies. De organisatie denkt aan de veiligheid van haar bewoners en wil niet aansprakelijk zijn. Maar als je alleen vanuit die waarden handelt, word je geen populaire zorgorganisatie en is dat nadelig voor de vrouw én voor haar relatie met haar man. Je moet dus met belanghebbenden in gesprek, zodat je weet hoe belangrijk dat dagelijkse moment voor die vrouw en haar man is. En je moet expliciet duidelijk kunnen maken wat je als organisatie of zorgprofessional belangrijk vindt, zodat je samen een afweging kunt maken.

Een ander voorbeeld: ik schreef laatst over een casus van een moeder die 11 jaar lang voor haar verstandelijk beperkte kind had gezorgd. Toen hij 12 werd, besloot ze hem – met pijn in het hart – in een instelling te plaatsen. Nog geen half jaar later brak corona uit. Opeens mocht ze hem niet meer zien, wat vanuit haar perspectief natuurlijk absurd was. Maar het was medisch-ethisch misschien wel te verantwoorden, omwille van de publieke veiligheid.”

Hoe ben je geïnteresseerd geraakt in deze onderwerpen?

“Ik ben gepromoveerd op een onderzoek naar technologie in de langdurige zorg. Voor dat onderzoek ging ik de praktijk in. Observeren, onderzoek doen als een soort antropoloog, dat sprak mij heel erg aan. En ik kwam erachter dat verpleeghuizen en gehandicaptenzorg instellingen plekken zijn waar je heel veel ziet.

In die tijd kreeg ik onverwacht een zoon met het downsyndroom, die ook allerlei andere medische problemen bleek te hebben. Dat deed veel met me. Ik kreeg daardoor ook nog meer affiniteit met de doelgroep. De vraag of maatregelen vrijheidsbeperkend zijn of niet, is iets waar ik me veel mee bezighoud.”

Dat staat natuurlijk direct in relatie tot de Wet zorg en dwang (Wzd). Je geeft ook een lezing op ‘Hét Wet zorg en dwang congres’. Waar ga je het precies over hebben?

“Met name over de Wzd in relatie tot zorgdomotica. Er wordt nu veel gesproken over hoe je met chips, gps en leefcirkels de leefruimte van bewoners kunt vergroten. Je hoeft daardoor geen gesloten deur of banden meer te gebruiken. Maar deze toezichthoudende vormen van domotica hebben óók een vrijheidsbeperkende dimensie. Ze vallen volgens de Wzd dan ook onder de vrijheidsbeperkende maatregelen.

En ja, dit soort maatregelen zijn zachter en dus aantrekkelijker dan gesloten deuren en banden. Maar het lastige met technologie is: het mag ook niet te opdringerig worden, niet te aanwezig zijn. Zoals camera’s. De Wzd zorgt dat die niet ingezet kunnen worden als mensen dat niet willen. Maar er zijn straks ook elektronische maatregelen, waarvan bewoners niet eens doorhebben dat ze er zijn. Hoe kunnen ze zich er dan tegen verzetten?

In de zorg hebben we het vaak over ‘waardigheid’. Maar wat is dan precies waardig, en waarom? Wat bedoelen we er precies mee? Is iemand tegen zichzelf beschermen waardig? Of is vrijheid geven waardig? Die vragen stellen en erover nadenken, dat is zorgethiek.”

Alistair Niemeijer geeft op 14 september een lezing op ‘Hét Wet zorg en dwang congres’, waarin hij meer vertelt over de Wet zorg en dwang vanuit zorgethisch perspectief. Hier vind je meer informatie over het congres en kun je tickets kopen.